Theo Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm hoạt động nông nghiệp phát sinh khoảng 9.000 tấn chất thải nông nghiệp nguy hại, chủ yếu là thuốc bảo vệ thực vật, trong đó không ít loại thuốc có độ độc cao đã bị cấm sử dụng.


Ngoài ra, cả nước còn khoảng 50 tấn thuốc bảo vệ thực vật tồn lưu tại hàng chục kho bãi; 37.000 tấn hóa chất dùng trong nông nghiệp bị tịch thu đang được lưu giữ chờ xử lý. 60-65% lượng phân đạm không được cây trồng hấp thụ; hàng chục triệu tấn chất thải chăn nuôi, 90% khối lượng chất thải rắn chưa được xử lý chủ yếu đổ ra ven đường làng, bờ kênh, mương mỗi năm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.


Hàng năm nước ta sử dụng trung bình 15.000 - 25.000 tấn thuốc bảo vệ thực vật. Tuy nhiên, việc sử dụng không hợp lý, không tuân thủ theo đúng những quy định nghiêm ngặt về quy trình sử dụng nên thuốc bảo vệ thực vật gây nhiều tác hại cho chính người sử dụng và người tiêu dùng nông sản, thực phẩm có chứa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời ảnh hưởng đến môi trường sống.


Thực trạng này khiến cho môi trường nông thôn đang phải gánh chịu những bất lợi từ hoạt động sản xuất nông nghiệp. Nước ta nhập khẩu 130.000 - 150.000 thuốc bảo vệ thực vật (BVTV)/năm.


Tình trạng lạm dụng thuốc BVTV trong phòng trừ dịch hại, tùy tiện không tuân thủ quy trình kỹ thuật, không đảm bảo thời gian cách ly dẫn đến hậu quả: Ngộ độc thực phẩm, mất an toàn vệ sinh thực phẩm. Với tỷ lệ vỏ bao bì 15% thì hàng năm thải ra môi trường 19.000 tấn bao bì, đây là loại rác thải nguy hại, nhưng hầu hết không được xử lý do việc thu gom và gửi đi xử lý không thuận tiện.


Trong đó, chất thải chăn nuôi là một trong những nguồn gây ô nhiễm lớn nhất trong sản xuất nông nghiệp, theo đó tổng khối lượng chất thải chăn nuôi khoảng 73 triệu tấn/năm.


Trong lĩnh vực trồng trọt, có tới 80% khối lượng rơm rạ, thân các loài cây lương thực bị đốt hoặc vứt bỏ ngoài đồng ruộng. Bên cạnh chất thải hữu cơ, nguồn chất thải rắn phát sinh từ hoạt động sản xuất cũng khá lớn và ngày càng đáng báo động.


Đặc biệt, phương thức chăn nuôi nông hộ vẫn chiếm tỷ lệ lớn, vì vậy việc xử lý và quản lý chất thải chăn nuôi ngày càng khó khăn. Cả nước có 8,5 triệu hộ chăn nuôi quy mô gia đình, 18.000 trang trại chăn nuôi tập trung, nhưng mới chỉ có 8,7% số hộ xây dựng công trình khí sinh học (hầm biogas).


Tỷ lệ hộ gia đình có chuồng trại chăn nuôi hợp vệ sinh cũng chỉ chiếm 10% và chỉ 0,6% số hộ có cam kết bảo vệ môi trường. Vẫn còn khoảng 23% số hộ chăn nuôi không xử lý chất thải bằng bất kỳ phương pháp nào mà xả thẳng ra môi trường bên ngoài.


Lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, tình trạng ô nhiễm môi trường cũng đáng lo ngại. Vấn đề nổi cộm trong môi trường nuôi trồng thủy sản hiện nay chính là ở các vùng nuôi tôm và cá da trơn tập trung.


Chất thải trong nuôi trồng thủy sản là bùn thải chứa phân của các loài thủy sản, nguồn thức ăn dư thừa thối rữa bị phân hủy, các chất tồn dư của vật tư sử dụng như hóa chất, vôi, khoáng chất, lưu huỳnh lắng đọng. Vì vậy, thực trạng ô nhiễm môi trường trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta, nhiều chuyên gia cho rằng, tình trạng ô nhiễm này đang ở mức báo động đỏ.   


Chính vì vậy, kiểm soát tốt nguồn thuốc bảo vệ thực vật  cũng là vấn đề cần thiết và cấp bách. Hiện nay mỗi năm nước ta nhập khẩu gần 1.000 tấn thuốc bảo vệ thực vật, chưa kể một số lượng không nhỏ nhập lậu.


Tại các vùng sản xuất nông nghiệp, số lượng thuốc bảo vệ thực vật không rõ xuất xứ, lưu hành trôi nổi khá phổ biến. Một số nhà sản xuất không tuân thủ các quy định an toàn về thành phần, liều lượng hoặc sản xuất thuốc tăng độc tính, hạ giá thành sản phẩm để cạnh tranh.


Ở nhiều vùng, chính quyền chưa thật sự quan tâm, người nông dân chưa được trang bị đầy đủ kiến thức để phòng, tránh những tác hại do sử dụng không đúng cách hoặc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật  trong sản xuất nông nghiệp.   


Các cơ quan chức năng cần sớm có văn bản huớng dẫn về phương án xử lý các điểm ô nhiễm môi trường và tăng cường tuyên truyền, mở các lớp tập huấn cho cán bộ quản lý cơ sở, cán bộ kỹ thuật và người nông dân về sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, hiệu quả.   


Đồng thời, xây dựng và nhân rộng các mô hình thí điểm thu gom, tiêu hủy bao bì thuốc bảo vệ thực vật sau khi sử dụng trên phạm vi cả nước theo các vùng trọng điểm trồng lúa, rau, chè; cần có biện pháp quản lý, xử lý các điểm ô nhiễm này để có thể ngăn chặn nguy cơ đang ngày càng mở rộng đối với sức khỏe con người. 


Ngoài quản lý việc lạm dụng thuốc BVTV, kinh doanh thuốc hết hạn, kém chất lượng, các cơ quan chức năng cần quan tâm hơn trong quản lý, giám sát các loại thuốc có chứa chất cấm, chất độc hại có thể gây ung thư như hai hoạt chất 2,4D và Paraquat. 


Bộ NN & PTT đã kết luận hai chất trên là nguy hiểm, có thể gây hại mắt và ung thư, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Ngay sau đó, Bộ đưa các loại thuốc có chứa hai chất này khỏi danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng. 


Theo Bộ NN&PTNT, hai chất 2,4D và Paraquat rất độc hại có thể gây ung thư, quái thai... khi tiếp xúc trực tiếp, hay tồn dư trong sản phẩm, môi trường nhưng đã được sử dụng ở nước ta từ rất lâu như 2,4D thường dùng để diệt cỏ chét, cỏ lát, còn Paraquat diệt cỏ trên cạn, trên đồi.   


Nhiều nước trên thế giới đã cấm sử dụng các loại thuốc có chứa hai hoạt chất này, còn ở Việt Nam, chủ yếu ở đồng bằng sông Cửu Long, người dân hiện nay vẫn lén lút sử dụng. 


Nếu thực hiện được đồng bộ các nhóm giải pháp trên thì môi trường nông nghiệp nông thôn mới sớm được cải thiện, nền nông nghiệp mới có thể phát triển ổn định và bền vững.