Nhờ phát huy tốt thế mạnh đặc thù của các địa phương đã giúp xây dựng nhiều mô hình phát triển kinh tế mang lại hiệu quả và giá trị cao

Đáng chú ý, mô hình canh tác lúa - tôm tại nhiều địa phương trong vùng đang thực sự bứt phá, tạo cuộc cách mạng linh hoạt trong sản xuất theo hướng tích hợp đa giá trị, thích ứng bền vững với biến đổi khí hậu. Đây được xem là hệ thống canh tác đặc thù của những vùng bị nhiễm mặn theo mùa, vì thông thường vào khoảng thời gian từ tháng 12 đến tháng 5 hàng năm, khu vực này vẫn đang phải gánh chịu hiện tượng nước mặn xâm nhập.

 
Theo đánh giá của ngành chức năng, hình thức nuôi tôm - lúa đang phát triển mạnh ở hầu hết các tỉnh, thành phố thuộc khu vực đồng bằng sông Cửu Long, nhất là trong những năm gần đây. Qua thống kê, toàn vùng hiện có khoảng 170.000 ha diện tích canh tác tôm - lúa, tạo ra những sản phẩm tôm - lúa an toàn, có giá bán và lợi nhuận cao. Trong đó, nhiều nhất là tỉnh Kiên Giang với diện tích đạt hơn 64.100 ha; Cà Mau 42.600 ha; Bạc Liêu 36.800 ha; Sóc Trăng 11.500 ha...


Mô hình lúa - tôm là hình thức canh tác “một vụ tôm - một vụ lúa” trên vùng đất có 6 tháng nước ngọt và 6 tháng nước mặn, thời vụ diễn ra khoảng từ tháng 8- 12 hàng năm. Trong 6 tháng nước ngọt, bà con nông dân tiến hành gieo sạ lúa; trong 6 tháng nước mặn còn lại thì tập trung nuôi tôm. Nhờ vậy, hình thức nuôi trồng này đang được đánh giá là “mô hình canh tác hiệu quả, đầu tư thấp” do có tính bền vững hơn về mặt kinh tế và hiệu quả đầu tư.

 
Theo đó, mô hình giúp bà con nông dân đạt được những lợi thế như: Tôm nuôi trong ruộng sử dụng chủ yếu thức ăn tự nhiên nên có chi phí thức ăn thấp; ít bị nhiễm dịch bệnh; tôm nuôi thương phẩm có chất lượng tốt (do ít dùng hóa chất, kháng sinh); môi trường sinh thái được bảo vệ (do lúa sử dụng các chất thải từ vụ tôm); quan trọng nhất là mô hình nuôi trồng phù hợp với điều kiện sinh thái ở các vùng ven biển bị ảnh hưởng của xâm nhập mặn, vốn không thể có khả năng trồng lúa quanh năm.


Bên cạnh đó, với hình thức canh tác một vụ tôm- một vụ lúa, đây còn được xem là mô hình có tiềm năng lớn trong việc áp dụng hệ thống chứng nhận hữu cơ, sinh thái, tạo ra giá trị cao cho cộng đồng. Từ những hiệu quả đạt được cho thấy, ngoài nguồn thu nhập chính là tôm - lúa, hiện bà con nông dân còn sáng tạo và dần nâng tầm mô hình tôm - lúa trở thành mô hình đa cây - đa con, giúp gia tăng giá trị sản xuất và lợi nhuận trên cùng một đơn vị diện tích canh tác.

 
Hiện nay, tại các diện tích sản xuất đang áp dụng kết hợp mô hình nuôi tôm - lúa, ước tính bình quân năng suất đạt khoảng 300- 500 kg tôm/ha và 4- 7 tấn lúa. Điều này cũng đồng nghĩa với việc bà con nông dân trong khu vực này đang có mức thu lợi nhuận trung bình đạt từ 35- 50 triệu đồng/ha/năm (tính cả trên con tôm và cây lúa).

 
Các nhà khoa học và ngành chuyên môn cũng đưa ra đánh giá đây là mô hình sản xuất hiệu quả, bền vững, thân thiện môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Mặt khác, mô hình lúa - tôm tạo ra hệ sinh thái, môi trường an toàn, ổn định, có lợi cho nuôi tôm và trồng lúa bền vững. Đồng thời, mô hình này cho ra những sản phẩm an toàn, đáp ứng cho người tiêu dùng và xuất khẩu hiện nay. Đó cũng chính là cơ sở để khuyến khích việc mở rộng không giới hạn diện tích lúa - tôm cho vùng đồng bằng sông Cửu Long.

 
Tỉnh Bạc Liêu, là nơi có sản lượng tôm nuôi đứng thứ 2 của cả nước và là tỉnh có quy mô sản xuất tôm giống lớn nhất khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Đặc biệt, một số nơi trong tỉnh đã có mô hình nuôi tôm siêu thâm canh công nghệ cao, cho năng suất cao gấp từ 10 - 15 lần so với nuôi tôm thông thường. 
 

Thấy được những hiệu quả thiết thực từ mô hình lúa - tôm, bà con nông dân trong tỉnh đã không ngừng đầu tư nguồn lực để mở rộng diện tích sản xuất. Nếu như vào thời điểm năm 2001 mới bắt đầu manh nha việc tổ chức sản xuất tôm - lúa với diện tích gần 6.000 ha thì đến năm 2021, diện tích của mô hình này đã lên đến gần 40.000 ha, chiếm khoảng 34% diện tích nuôi tôm toàn tỉnh.
 
 
Những năm qua, diện tích sản xuất lúa - tôm không ngừng được mở rộng và gắn với mục tiêu xây dựng thương hiệu “lúa thơm - tôm sạch” của tỉnh. Đồng thời, nhiều địa phương trong tỉnh cũng bắt đầu chuyển dịch việc tái cơ cấu sản xuất trên diện rộng theo hướng phát triển các mô hình nuôi thủy sản.

 
Cụ thể, ngoài những mô hình nuôi tôm siêu thâm canh ứng dụng công nghệ cao, hiện trong tỉnh còn có các mô hình kết hợp nuôi tôm - lúa khác như: Tôm càng xanh xen lúa; luân canh tôm sú - lúa; mô hình tôm - rừng; nuôi tôm quảng canh, quảng canh cải tiến; nuôi kết hợp tôm - cua - cá…

 
Qua thống kê, toàn tỉnh hiện có hơn 10.000 ha diện tích đang được áp dụng mô hình nuôi tôm càng xanh - lúa, tập trung chủ yếu ở vùng Bắc quốc lộ 1A gồm các huyện: Hồng Dân, Phước Long, thị xã Giá Rai… Bên cạnh đó, mô hình tôm sú - lúa có diện tích đạt khoảng 31.328 ha, đang cho năng suất tôm trung bình đạt 260 kg/ha và lúa từ 4- 4,5 tấn/ha. Lợi nhuận bình quân của các mô hình đạt khoảng 30- 45 triệu đồng/ha/vụ.

 
Theo định hướng chung của tỉnh, mục tiêu đến năm 2025, toàn tỉnh Bạc Liêu sẽ tiếp tục mở rộng phát triển mô hình lên hơn 43.000 ha (đối với những địa phương có đủ điều kiện). Cùng với đó, việc khuyến khích, hỗ trợ bà con nông dân trong vùng thay đổi phương thức sản xuất theo hướng thân thiện với môi trường đã làm cho các sản phẩm lúa ST24, ST25 ngày càng nâng cao chất lượng, đảm bảo an toàn sức khỏe của người tiêu dùng. Đây cũng là tiêu chuẩn vàng để sản phẩm lúa gạo của tỉnh có cơ hội vươn xa đến phân khúc thị trường gạo cao cấp, đạt giá trị kinh tế cao.

 
Tiêu biểu như địa bàn huyện Phước Long, trong năm 2021 đã tập trung sản xuất lúa - tôm với diện tích 13.500 ha. Trong đó, đẩy mạnh việc thực hiện Kế hoạch nhân rộng mô hình sản xuất giống lúa ST24 và ST25 trên đất nuôi tôm khoảng hơn 5.000 ha. Huyện cũng tập trung hướng dẫn bà con nông dân xuống giống lúa mùa đối với các giống chủ lực như: Một bụi đỏ, ST24, ST25, OM18, OM9582…


Hộ gia đình ông Nguyễn Văn Đông ở thị trấn Phước Long- huyện Phước Long nhờ áp dụng mô hình kết hợp tôm- lúa trong nhiều năm qua đã giúp mang lại nguồn lợi nhuận cao. Hiện, trên diện tích 1 ha đất luân canh sản xuất kết hợp tôm- lúa, ông luôn đảm bảo tuân thủ đúng các điều kiện kỹ thuật của mô hình đặt ra như: Vụ tôm sú không tiến hành cấy lúa; đến vụ lúa sẽ kết hợp thả nuôi thêm tôm càng xanh. Nhờ đó, bình quân mang lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình ông khoảng 300 triệu đồng/năm.

 
Cũng giống như một số tỉnh, thành phố ven biển trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long, tỉnh Cà Mau có diện tích khá lớn để phát triển ngành nghề thủy sản. Theo thống kê cho thấy, toàn tỉnh hiện có khoảng 300.000 ha nuôi trồng thuỷ sản. Trong đó, diện tích xen canh lúa - tôm vào khoảng 37.000 ha, được tập trung tại địa bàn các huyện: Trần Văn Thời, Thới Bình, U Minh, thành phố Cà Mau.

 
Qua đánh giá từ những kết quả đạt được trong nhiều năm nay cho thấy, mô hình luân canh lúa - tôm đang cho năng suất vụ mỗi tôm đạt từ 4- 4,5 tấn/ha, năng suất lúa bình quân dao động từ khoảng 4- 4,5 tấn/ha. Ngoài ra, ở một số vùng thuộc phía Bắc của tỉnh, hiện nay diện tích nuôi tôm càng xanh đạt từ 15.000- 18.000 ha/năm, với tổng thu nhập của người dân từ 60- 80 triệu đồng/ha/năm.

 
Theo kế hoạch, đến cuối năm 2025, tỉnh Cà Mau phấn đấu chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ lúa - tôm đạt từ 30- 50% trong tổng diện tích lúa - tôm của toàn tỉnh. Bên cạnh đó, tỉnh cũng sẽ đẩy mạnh việc hình thành vùng sản xuất gắn với chuỗi liên kết giá trị để tiến tới sản xuất hàng hoá lớn nhằm tối ưu hoá được năng suất, chất lượng và lợi nhuận. Tất cả để hướng tới mục tiêu nông - thuỷ sản của tỉnh sẽ có nhiều hơn các chứng nhận quốc tế đạt tiêu chuẩn của các nước nhập khẩu như: USDA của Mỹ, EU của châu Âu và JAS của Nhật Bản.

 
Tính đến nay, tổng diện tích nuôi tôm của huyện Thới Bình vào khoảng hơn 50.000 ha. Trong đó, có gần 50% diện tích được bà con nông dân cải tạo gieo cấy 1 vụ lúa và xen canh nuôi tôm càng xanh. Mô hình tôm - lúa ngày càng chứng minh được tính hiệu quả cao, góp phần tăng thu nhập cho người nông dân, làm giảm tỷ lệ hộ nghèo ở các địa phương.

 
Nhờ có sự quan tâm, đầu tư của tỉnh cùng các ngành chức năng, hiện toàn huyện đã xây dựng được các mô hình điểm nuôi tôm quảng canh cải tiến, trồng lúa sạch, lúa hữa cơ chất lượng cao và nuôi xen canh tôm càng xanh trên ruộng lúa… với tổng kinh phí đầu tư hơn 20 tỷ đồng. Ước tính bình quân mỗi năm, bà con nông dân trong huyện có năng suất thu hoạch từ thuỷ sản đạt hơn 41.000 tấn và sản lượng lúa đạt hơn 55.000 tấn.

 
Mặt khác, riêng ở huyện Thới Bình những năm gần đây đã và đang phát triển việc nhân rộng diện tích trồng lúa sạch với qui mô 15.000 ha. Đáng chú ý, sản phẩm gạo sạch nơi đây đã được Cục Sở hữu trí tuệ chứng nhận là sản phẩm đạt chất lượng. Mô hình này vừa giúp bà con nông dân có thu nhập lại vừa góp phần cải tạo môi trường đất canh tác.

 
Huyện đã tổ chức kết nối với 3 doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo đóng trên địa bàn để liên kết xây dựng thành vùng nguyên liệu lúa - tôm đặc sản chất lượng cao có qui mô 2.000 ha tại địa bàn các xã Trí Lực và Trí Phải. Mô hình cũng được xem là bền vững và phù hợp với địa bàn của huyện trong điều kiện thích ứng với biến đổi khí hậu như hiện nay. 

 
Tiêu biểu như Hợp tác xã Dịch vụ sản xuất lúa - tôm Trí Lực đã tiến hành xây dựng được chuỗi liên kết sản xuất lúa chất lượng cao có diện tích gần 1.000 ha cùng với 200 ha lúa hữu cơ đạt tiêu chuẩn châu Âu.

 
Hợp tác xã cũng đã chủ động tiến hành việc ký kết hợp đồng bao tiêu lúa hàng hóa với 3 Công ty gồm: Công ty Cỏ Mây (tỉnh Đồng Tháp); Công ty Gạo Ông Thọ (thành phố Hồ Chí Minh); Công ty Tấn Vương (tỉnh An Giang). Vụ mùa năm 2019- 2020, sau khi đã bán hết lúa cho công ty, các thành viên của Hợp tác xã giữ lại 17 tấn lúa để tiến hành việc làm sạch, đóng gói nhằm xây dựng thương hiệu gạo hữu cơ Trí Lực.

 
Theo ước tính của bà con nông dân, năng suất bình quân của lúa từ 3- 3,5 tấn/ha; tôm đạt từ 250- 300 kg/ha. Trung bình mỗi năm bà con sản xuất 02 vụ tôm và 01 vụ lúa; sau khi trừ hết mọi chi phí ban đầu, lợi nhuận bình quân đạt từ 50- 60 triệu đồng/ha/năm.

 
Đặc biệt, để tận dụng hết lợi thế đất đai, ngoài 2 vụ nuôi luân canh tôm sú, Hợp tác xã còn thử nghiệm việc xen canh nuôi tôm càng xanh và cua trong vụ lúa. Theo đó, năng suất bình quân của tôm càng xanh khoảng 250 kg/ha/năm; cua đạt từ 180- 200 kg/ha/năm. Nhờ đó, sau khi trừ chi phí, tổng lợi nhuận bình quân đạt từ 80- 90 triệu/ha/năm.

 
Có thể thấy, việc xác định được những mô hình hiệu quả, phát huy tốt các thế mạnh đặc thù của từng loại cây trồng, vật nuôi trong quá trình tái cơ cấu nông nghiệp ở các tỉnh, thành phố hiện nay là vô cùng quan trọng. Đó cũng là nền tảng để không chỉ giúp công tác giảm nghèo của các địa phương được bền vững mà còn giúp nâng cao thu nhập bình quân cho các hộ dân, góp phần thúc đẩy tiến trình kinh tế - xã hội phát triển, xây dựng nông thôn mới.