Nông dân nâng cao thu nhập nhờ biết tận dụng phụ, phế phẩm nông nghiệp
16:21 - 26/10/2020
(MTNT)- Việt Nam là một nước nông nghiệp, hàng năm lượng phế thải dư thừa trong quá trình chế biến các sản phẩm nông sản, thực phẩm rất lớn và đa dạng về chủng loại. Những phụ phẩm nông nghiệp này thường bị bỏ lại ngay tại đồng ruộng sau khi thu hoạch, thậm chí bị đốt bỏ gây hậu quả xấu đối với môi trường đất, không khí... Do vậy, việc tái sử dụng phế phẩm nông nghiệp tạo sinh kế cho bà con nông dân, đồng thời giảm sự ảnh hưởng tới môi trường là cần thiết.
 |
|
Thành phố Hà Nội phát sinh khoảng 900.403 tấn rơm rạ/năm |
Theo ước tính, mỗi năm nguồn phụ phẩm nông nghiệp của thành phố Hà Nội phát sinh khoảng 900.403 tấn rơm rạ, 180.073 tấn trấu, 90.037 tấn cám và 205.650 tấn thân lá từ cây ngô. Như vậy, chỉ tính riêng các cây trồng chính là lúa và ngô, khối lượng phụ phẩm khoảng 1,5 triệu tấn. Ngoài ra, đối với các loại rau màu khác, lượng phế thải trên đồng ruộng cũng rất lớn (41.467 tấn thân lá cây đậu tương).
Còn trong lĩnh vực chăn nuôi, phụ phẩm gồm: Chất thải rắn (phân, thức ăn chăn nuôi), chất thải lỏng (nước thải), chất thải khí… phát sinh từ quá trình chăn nuôi… Qua khảo sát, toàn thành phố có tổng đàn gia súc, gia cầm khoảng 32 triệu con, khối lượng chất thải rắn từ chăn nuôi thải ra môi trường khoảng 11,4 triệu tấn. Đây là nguồn chất thải có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường.
Từ thực tế cho thấy, với nguồn phụ phẩm nông nghiệp dồi dào (chủ yếu là lúa, ngô, đậu tương, rau màu) hoàn toàn có thể chế biến làm thức ăn cho gia súc. Cách chế biến cũng đơn giản, phổ biến như: Ủ rơm khô dạng cuộn với u-rê trong túi; ủ rơm tươi với u-rê theo phương pháp đóng bánh; ủ men phục vụ chăn nuôi bò sữa, bò thịt…
Thời gian qua, ở một số huyện khu vực ngoại thành phát triển số lượng đàn gia súc lớn, nông dân đã sử dụng, chế biến rơm rạ, thân cây ngô, phụ phẩm xay xát… làm thức ăn nuôi trâu, bò và phục vụ trồng trọt. Đơn cử, xã Hương Ngải (huyện Thạch Thất) ứng dụng chế phẩm sinh học để xử lý rơm rạ trong trồng khoai tây bằng phương pháp làm đất tối thiểu. Áp dụng mô hình này, nông dân địa phương đã giảm số lần bón phân và không dùng thuốc bảo vệ thực vật để phòng trừ sâu bệnh cho cây trồng.
Tại nhiều doanh nghiệp và địa phương trên địa bàn thành phố cũng áp dụng quy trình tái chế mọi phế phẩm trong sản xuất nông nghiệp để chế biến thức ăn cho trâu, bò. Cụ thể rơm rạ, lõi ngô, thân lá cây ngô, thân cây đậu, lạc, cỏ… sau thu hoạch được ủ bằng các loại men vi sinh tạo nguồn thức ăn phong phú để phục vụ chăn nuôi. Đơn cử, Công ty cổ phần Giống gia súc Hà Nội nhiều năm qua đã thu mua rơm rạ ủ với men vi sinh để tạo nguồn thức ăn tại chỗ phục vụ trong chăn nuôi bò thịt. Với HTX nấm Nghĩa Minh (xã Đan Phượng, huyện Đan Phượng) tận dụng phụ phẩm nông nghiệp để trồng nấm trong môi trường sản xuất ứng dụng công nghệ cao. Còn tại huyện Ba Vì, tận dụng lợi thế phát triển chăn nuôi gia súc lớn, Hội ND xã Ba Trại xây dựng mô hình thu gom phế thải từ chăn nuôi bò, lợn, gia cầm để xây dựng hầm khí biogas, dùng làm chất đốt phục vụ trong sinh hoạt và chăn nuôi.
Khu vực ĐBSCL là vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của cả nước, mỗi năm đã phát sinh một lượng lớn phế phẩm như rơm, trấu, bã bùn mía, ước tính khoảng trên 50 triệu tấn/năm. Để xử lý lượng phế phẩm này, giải pháp thông thường mà người dân hay làm trước đây là đốt hoặc gom thành đống gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng và gây khó khăn cho các phương tiện tham gia giao thông.
Gần đây, hầu hết khối lượng rơm rạ sau thu hoạch của người dân ở các tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu đều được thương lái đến mua hết và đóng thành bánh, đưa đến vùng khác tiêu thụ. Tại cảng Sóc Trăng, từ đầu năm 2019 đến nay, mỗi tháng cảng được một số cơ sở thuê vận chuyển khoảng 500 tấn rơm ra một số tỉnh miền Trung bán lại cho các trang trại chăn nuôi trâu, bò.
Việc đưa máy cuốn rơm vào hoạt động được xem là một bước tiến mới trong cơ giới hóa thu gom rơm. Nhiều nông dân cho biết, trung bình 1ha lúa sau thu hoạch sẽ thu được từ 150-160 cuộn rơm; mỗi cuộn có giá khoảng 28.000 đồng mà hiện nay vẫn không đủ bán. Mặc dù số tiền thu được từ việc bán rơm không lớn nhưng đã trang trải được một phần chi phí cho người làm nông trong việc cải tạo lại đất, thuê mướn nhân công thu hoạch.
Những năm gần đây, nhờ thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp mà đàn trâu, bò ở các địa phương như: Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang không ngừng tăng nhanh; theo ước tính, tổng đàn có khoảng 1 triệu con. Sử dụng rơm rạ làm thức ăn cho vật nuôi không chỉ giải quyết được tình trạng thiếu hụt nguồn cỏ khi diện tích chăn thả bị thu hẹp mà còn góp phần giảm chi phí sản xuất, gia tăng lợi nhuận cho người chăn nuôi.
Bên cạnh đó, hiện nay, nhiều nông dân vùng ĐBSCL đã biết cách tận dụng rơm, rạ để trồng nấm rơm. Việc trồng nấm bằng rơm không chỉ cho sản phẩm sạch, đáp ứng được yêu cầu của thị trường mà còn giảm bớt chi phí đầu tư.
Đối với phụ phẩm trấu, với sản lượng trên 25 triệu tấn lúa/năm, sau khi xay xát, vùng ĐBSCL sẽ thải ra trên 1,5 triệu tấn trấu. Hiện, một số doanh nghiệp kinh doanh - chế biến lương thực đã đầu tư công nghệ xử lý trấu thành củi trấu. Giải pháp sản xuất củi trấu nén đã góp phần giúp cho doanh nghiệp giải quyết khó khăn về mặt bằng kho chứa và tránh tình trạng gây ô nhiễm môi trường. Mặt khác, các cơ sở xay xát cũng có thể sử dụng củi trấu làm nhiên liệu đốt cho lò sấy lúa nhằm tiết kiệm chi phí; hoặc bán cho các đơn vị sản xuất khác có nhu cầu sử dụng để vừa tăng thêm lợi nhuận, vừa giải quyết công ăn việc làm cho người dân ở địa phương.
Ngoài việc sử dụng các phế, phụ phẩm phát sinh trong nông nghiệp để chăn nuôi gia súc, làm chất đốt, hiện nhiều địa phương cũng đã triển khai mô hình xử lý rơm, rạ bằng chế phẩm sinh học hay phối trộn bã bùn mía để sản xuất thành phân hữu cơ bón cho cây trồng; góp phần giảm thiểu được lượng phân hóa học, giúp đất tơi xốp, cây phát triển tốt hơn.
Tại ĐBSCL, diện tích trồng mía gần 65.000ha, sản lượng hàng năm khoảng 5,2 triệu tấn mía nguyên liệu; tương ứng các nhà máy chế biến cũng thải ra hàng triệu tấn mùn, bã mía. Để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường từ các khu vực lưu chứa bã bùn mía, các nhà máy đường: Vị Thanh, Phụng Hiệp (tỉnh Hậu Giang); nhà máy đường Sóc Trăng… đã phối hợp với một số công ty, doanh nghiệp xử lý bã bùn mía để sản xuất phân bón hữu cơ. Tập đoàn Lộc Trời cũng kết hợp với nhà máy mía đường sử dụng nguồn bã bùn mía sản xuất phân hữu cơ (đặc biệt là sản phẩm phân hữu cơ khoáng). Nhờ đó, giải quyết được ô nhiễm môi trường từ nước thải, mùi hôi phát ra từ bã bùn mía; đồng thời, cung cấp lượng phân bón hữu cơ cho bà con sử dụng theo hướng canh tác nông nghiệp bền vững, đặc biệt phù hợp trong điều kiện có những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu.
Theo Cục Trồng trọt- Bộ Nông nghiệp & PTNT, hiện nay, nhu cầu sử dụng phân bón hữu cơ trong nước rất cao (khoảng 13 triệu tấn/năm), trong khi đó, công suất của các nhà máy sản xuất phân hữu cơ rất thấp (chưa đến 1 triệu tấn/năm). Do đó, việc khai thác nguồn nguyên liệu từ phế, phụ phẩm nông nghiệp được coi là hướng đi quan trọng, phù hợp với xu hướng phát triển nông nghiệp xanh, sạch hiện nay.
Có thể thấy, hiệu quả từ sử dụng những phụ, phế phẩm trong nông nghiệp là khá rõ, góp phần tăng thu nhập cho người dân gắn với bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp theo hướng công nghệ cao. Tuy nhiên, hiện còn nhiều nông dân, doanh nghiệp, Hợp tác xã vẫn chưa biết tận dụng và ứng dụng các thành tựu khoa học để chế biến phụ phẩm nông nghiệp gây lãng phí.
Để sử dụng phế phụ phẩm trong sản xuất nông nghiệp hữu ích, sẽ phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, cần đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền giới thiệu mô hình tận dụng phế phẩm nông nghiệp hiệu quả, hướng dẫn nông dân áp dụng. Đồng thời, có cơ chế, chính sách đầu tư, chuyển giao khoa học kỹ thuật trong xử lý phế phẩm nông nghiệp, nhất là tại các địa phương có diện tích trồng trọt và quy mô chăn nuôi lớn; nghiên cứu, xây dựng các chương trình, dự án, mô hình sơ chế, chế biến công nghệ để tái sản xuất theo hướng công nghệ cao.
Vũ Quang