Vẫn “nóng” tình trạng sạt lở ở đồng bằng sông Cửu Long
15:00 - 25/09/2019
(MTNT) – Trong những năm gần đây, tình trạng biến đổi khí hậu gay gắt đang có những diễn biến phức tạp đối với nước ta. Hiện tượng này cũng đã gây ra nhiều tác động xấu, làm ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển kinh tế và mức độ bền vững của xã hội; đồng thời, còn đe dọa đến sự an toàn của hệ thống kết cấu hạ tầng tại nhiều địa phương.
 |
|
Nghề nuôi trồng thủy sản mặc dù mang lại nguồn thu nhập cho người dân song đã có những dấu hiệu gây suy thoái môi trường, làm mất cân bằng sinh thái, làm xói lở bờ sông |
Viện Khoa học khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu công bố, khoảng 38% diện tích đất ở ĐBSCL rất có thể sẽ bị nước biển nhấn chìm vào năm 2100.
Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp & PTNT, mỗi năm, 13 địa phương ở khu vực này bị nước cuốn trôi từ 300- 500 ha đất và hàng chục nghìn hộ dân phải di dời khỏi những vùng nguy hiểm do hiện tượng sạt lở.
Theo các chuyên gia, từ năm 2010 tới nay, tình trạng sạt lở đã có những diễn biến ngày càng phức tạp và gia tăng cả về phạm vi và mức độ; uy hiếp trực tiếp đến tính mạng, tài sản của nhân dân; làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự an toàn của các công trình phòng, chống thiên tai, cơ sở hạ tầng vùng ven biển; làm suy thoái rừng ngập mặn ven biển ĐBSCL… Tất cả những điều này đã gây nên những tác động nghiêm trọng, làm ảnh hưởng xấu đến môi trường sinh thái.
ĐBSCL có 564 điểm sạt lở với tổng chiều dài hơn 834 km2. Trong đó, sạt lở bờ sông có 512 điểm với tổng chiều dài khoảng 566 km2; dọc bờ biển có 52 điểm sạt lở với tổng chiều dài 268 km2.
Theo tiêu chí về phân loại sạt lở bờ sông, bờ biển quy định tại Quyết định số 01/2011/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, trong số các điểm sạt lở nêu trên, hiện có 57 điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm, với tổng chiều dài 170 km2 đang gây nguy hiểm trực tiếp đến khu tập trung dân cư và cơ sở hạ tầng quan trọng. Trong đó, khu vực bờ sông có 39 điểm với tổng chiều dài 85 km2, khu vực bờ biển có 18 điểm với tổng chiều dài 85 km (Biển Đông 15/69 km2, Biển Tây 3 điểm/16 km2). |
Qua thực tế cho thấy, hiện tượng sạt lở ở hai bên bờ sông Tiền và sông Hậu thường xảy ra nghiêm trọng hơn vào khoảng thời gian đầu và cuối của mùa mưa lũ. Đối với một số khu vực được xem là điểm nóng, tình trạng này còn xuất hiện nhiều, với quy mô lớn từ vài trăm mét đến cả vài cây số.
Từ đầu năm đến nay, tại một số địa phương trong khu vực như: Thị xã Tân Châu, thành phố Châu Đốc, thành phố Long Xuyên của tỉnh An Giang; thị xã Sa Đéc, thị xã Hồng Ngự, huyện Châu Thành (Đồng Tháp); thành phố Vĩnh Long (Vĩnh Long)… đã liên tiếp xảy ra hiện tượng sạt lở bờ sông, bờ biển làm cuốn trôi nhiều nhà dân, đồng thời còn uy hiếp, cắt đứt nhiều đoạn giao thông huyết mạch. Hiện, ĐBSCL có 7 tỉnh, thành phố công bố tình trạng sạt lở khẩn cấp bờ sông, bờ biển.
Mới đây, tỉnh Cà Mau vừa phải ban hành Quyết định về tình huống khẩn cấp sạt lở bờ biển Đông và sạt lở bờ sông trên địa bàn toàn tỉnh. Cụ thể, có 8 điểm sạt lở nghiêm trọng, khẩn cấp với tổng chiều dài gần 27 km2 đang làm mất khoảng 17 nghìn ha rừng phòng hộ, đồng thời uy hiếp tới tính mạng của hàng nghìn hộ dân nơi đây.
Để xử lý tình thế cấp bách, chính quyền tỉnh tập trung ưu tiên cho việc thực hiện dự án đầu tư kè chống xoáy lở cửa biển Vàm Xoáy thuộc huyện Ngọc Hiển, với chiều dài 4.500 m2. Tiếp đó, tỉnh sẽ có phương án để triển khai các dự án xây dựng kè chống xoáy lở cửa biển ở địa bàn các huyện còn lại.
Tỉnh Bến Tre cũng là một trong những địa phương xảy ra tình trạng sạt lở nghiêm trọng nhất và cần có sự chủ động để ứng phó. Hiện, toàn tỉnh có 112 điểm sạt lở bờ sông, bờ biển với tổng chiều dài 138 km2; trong đó, riêng sạt lở bờ biển có 8 điểm với tổng chiều dài khoảng 19 km2.
Ngoài ra, có 4 khu vực bờ sông, bờ biển với chiều dài gần 7.000 m2 bị sạt lở cần khẩn cấp xử lý. Cụ thể: Xói lở bờ biển khu vực Cồn Ngoài tại xã Bảo Thuận- huyện Ba Tri, chiều dài 1.200 m2; xói lở bờ biển khu vực Cồn Lợi, xã Thạnh Hải- huyện Thạnh Phú có chiều dài 1.500 m2; xói lở bờ biển khu vực xã Thừa Đức- huyện Bình Đại chiều dài 3.000 m2; sạt lở bờ sông Bến Tre khu vực xã Nhơn Thạnh- thành phố Bến Tre với chiều dài 1.200 m2.
Trước tình hình khẩn cấp trên, UBND tỉnh đã yêu cầu các huyện: Ba Tri, Bình Đại, Thạnh Phú và thành phố Bến Tre khẩn trương vận động nhân dân di dời tài sản ra khỏi khu vực sạt lở nguy hiểm và khu vực có nguy cơ sạt lở nguy hiểm. Đồng thời, có thông báo, cắm các biển cảnh báo, rào chắn ngăn không cho người và phương tiện đi vào khu vực sạt lở.
Từ đầu năm 2019 đến nay, thành phố Cần Thơ đã xảy ra 20 điểm sạt lở, với tổng chiều dài hơn 400 m2. Tình trạng này gây ảnh hưởng và làm sụp đổ hàng chục căn nhà của người dân trong vùng, ước tính giá trị thiệt hại tài sản lên tới gần 15 tỷ đồng. Tính chung trong toàn thành phố đang có khoảng 200 điểm sạt lở, trong đó 50 điểm có nguy cơ cao và đặc biệt nguy hiểm.
Thống kê từ tỉnh Đồng Tháp cho thấy, hiện vẫn còn khoảng hơn 6.000 hộ dân đang sinh sống trong vành đai sạt lở (có nơi lên tới 60 m2). Trong đó, có hơn 3.500 hộ dân đang sống trong vành đai sạt lở nguy hiểm. Đáng chú ý, số lượng các điểm sạt lở ngày càng gia tăng, ước tính mỗi năm toàn tỉnh mất khoảng 30- 50 ha đất.
Tính đến tháng 6/2019, tình trạng sạt lở đã gây thiệt hại về kinh tế cho Đồng Tháp tới gần 50 tỷ đồng. Chỉ tính dọc theo sông Tiền và sông Hậu đã có 21 xã, phường bị sạt lở, với 85 điểm sạt lở, tổng chiều dài gần 29 km2. Mới đây nhất, tại đoạn sông Nha Mân ở huyện Châu Thành cũng vừa xảy ra sạt lở khiến cho 5 căn nhà của người dân bị sụt lún và chìm dưới nước, 7 hộ dân khác được yêu cầu bắt buộc phải di dời khỏi nơi nguy hiểm.
Những năm qua, mặc dù Đảng, Nhà nước vẫn luôn quan tâm đến công tác ứng phó biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai, đặc biệt là vùng ĐBSCL như: Chủ động triển khai các Chương trình hợp tác với các nước Hà Lan, Đức, Pháp, Đan Mạch, Nhật Bản để nghiên cứu về vấn đề biến đổi khí hậu; tác động từ các đập thủy điện trên dòng chính hệ thống sông Mê Kông đến ĐBSCL; tình trạng sạt lở, xâm thực bờ biển, suy thoái rừng ngập mặn trong vùng... Tuy nhiên, công tác ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, phòng chống sạt lở, xâm thực bờ biển, suy thoái rừng ngập mặn còn nhiều hạn chế.
Năm 2018, Thủ tướng Chính phủ đã hỗ trợ 1.500 tỉ đồng từ nguồn dự phòng ngân sách Trung ương để xử lý 29 dự án cấp bách sạt lở bờ sông, bờ biển thuộc 13 tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL.
Thế nhưng, đáng lo ngại hơn cả chính là trong tất cả những nguyên nhân gây ra tình trạng sạt lở, các yếu tố có sự tác động của con người lại đang trở thành điểm mấu chốt. Do đó, những hậu quả của biến đổi khí hậu, nước biển dâng cùng với sự can thiệp quá mức của con người vào thiên nhiên đã gây ra hiện tượng sạt lở bờ sông, bờ biển liên tiếp như vừa qua và đang trở thành vấn đề bức xúc nhất hiện nay.
Có thể thấy, tác động đến thủy văn dòng chảy do việc phát triển thủy điện phía thượng lưu. Vì vậy, ở vào thời điểm này khi hiện tượng dòng chảy, bùn cát trên sông Mê Kông sụt giảm trong những năm gần đây là điều hết sức bất thường. Triều cường liên tục tăng cao trong những năm gần đây và đã làm gia tăng tốc độ dòng chảy trên dòng chính. Việc phát triển đê bao, bờ bao ngoài những lợi ích thấy rõ nhưng đồng thời cũng làm gia tăng tốc độ gây xói mòn.
Bên cạnh đó, nghề nuôi trồng thủy sản mà đặc biệt là nuôi tôm sú, tôm càng xanh, cua biển, các loài nhuyễn thể... phát triển mạnh tại hầu hết các địa phương ven biển. Dù chính nghề này đã và đang trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều tỉnh nhưng với sự phát triển kiểu tự phát, tràn lan, thiếu tính quy hoạch đã làm tàn phá nhiều ha rừng ngập mặn ven bờ biển. Thậm chí nghề nuôi trồng thủy sản đã có những dấu hiệu gây suy thoái môi trường, làm mất cân bằng sinh thái…
Tất cả những điều này đã và đang làm gia tăng nguy cơ phá vỡ quá trình phát triển kinh tế, xã hội bền vững trong khu vực. Hậu quả trước mắt làm mất cân bằng địa động lực vùng bờ, gây nên sự xói lở bờ nghiêm trọng tại nhiều địa phương.
Ngoài ra, tình trạng xây dựng các công trình trái phép lấn chiếm mặt sông còn làm cản trở việc thoát lũ, dẫn đến hiện tượng xói lở cục bộ phía sau công trình. Tình trạng xây dựng các tuyến đường giao thông có cao trình vượt lũ năm 2000 và đê bao trong thời gian qua cũng đã làm giảm lượng nước lũ chảy vào nội đồng, làm gia tăng tốc độ dòng chảy và lưu lượng lũ vào hai dòng chính gây xói lở bờ sông…
Xói lở còn do những đợt sóng lớn từ các hoạt động vận tải thủy gây ra. Nhiều diện tích nuôi trồng thủy hải sản ở các khu vực bãi bồi và việc neo đậu bè cá không đúng quy hoạch cũng góp phần làm co hẹp và làm chuyển dịch dòng chảy của những con sông. Đặc biệt, nguy hiểm hơn cả là hoạt động khai thác cát, sỏi dưới lòng sông một cách ồ ạt, bừa bãi; đây chính là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây tác động trực tiếp đến việc thay đổi dòng dẫn.
Hiện ĐBSCL đang là cao điểm của mùa mưa, những cơn mưa kéo dài sẽ khiến đất đai bị ngấm nước và càng làm cho tình trạng sạt lở bờ sông diễn ra dữ dội hơn. Chính những tác động tiêu cực từ các hoạt động của con người trong quá trình khai thác, sử dụng nguồn nước sông Mê Kông cũng sẽ trở nên hết sức nặng nề nếu như không được kiểm soát chặt chẽ. Do đó, trong tương lai gần, toàn vùng cũng cần sớm có những giải pháp hữu hiệu để khắc phục hiện tượng sạt lở bờ sông, bờ biển một cách triệt để.
Trước tình trạng trên, Thủ tướng Chính phủ giao cho Bộ Nông nghiệp và PTNT cùng một số Bộ và các địa phương tiến hành việc kiểm tra, khắc phục sạt lở và ứng phó nguy cơ hạn hán, thiếu nước ở ĐBSCL.
Theo đó, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc giao Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT làm Trưởng đoàn cùng với lãnh đạo các Bộ: Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Xây dựng, Tài nguyên và Môi trường, Văn phòng Chính phủ và lãnh đạo các địa phương khẩn trương kiểm tra đánh giá về tình hình sạt lở bờ sông, bờ biển; công tác khắc phục và bảo đảm an toàn tính mạng, ổn định đời sống và sản xuất của nhân dân tại các khu vực bị sạt lở ở ĐBSCL.
Thủ tướng cũng nêu yêu cầu, trên cơ sở kết quả kiểm tra và các nghiên cứu đánh giá về thực trạng, nguyên nhân và dự báo nguy cơ sạt lở, đề xuất giải pháp xử lý, khắc phục tình trạng sạt lở ven sông, ven biển nhằm bảo đảm an toàn tính mạng, ổn định đời sống và sản xuất của người dân; đồng thời, có phương án chỉ đạo sản xuất vụ Đông Xuân 2019- 2020 nhằm chủ động ứng phó nguy cơ hạn hán, thiếu nước có thể xảy ra tại ĐBSCL.
Duy Anh